In memoriam: Martha

Op vrijdag 30 maart 2012 trof tante Bie -in haar huisje in Wachtebeke- het levenloos lichaam aan van Martha Van Loo, de moeder van nonkel Luc. Dan toch plots overleden als gevolg van een hartstilstand op het moment dat ze haar kousjes wou aantrekken en klaar was om naar de voetkliniek te vertrekken. 92 is ze geworden. Geboren en getogen in Sint-Kruis-Winkel kreeg zij aldaar in de prachtige parochiekerk een plechtige uitvaart omringd door talrijke bekenden, veelal vroegere dorpsgenoten. De begrafenis vond plaats op het kerkhof van Wachtebeke waarna iedereen in het Kringenhof uitgenodigd was voor een nababbel bij een hapje en een drankje. (04/19)

 

Martha was geen onbekende in de familie Bundervoet-Vermeulen uit Zaffelare. Zij was de moeder van nonkel Luc (hare 'Lucien') en de schoonmoeder van tante Bie. In 1980 was zij erbij toen we met de familie naar Rome trokken op bezoek bij nonkel Albert, kort voor hij als aartsbisschop naar Papoea-Nieuw Guinea zou vertrekken. De laatste jaren was zij ook een vaste genode gast op de jaarlijkse familiefeesten 's zomers in Sleidinge. Zij was bovendien de laatste vertegenwoordiger vanuit de aangetrouwden in de familie van dié generatie.

In deze reportage vind je:
- het in memoriam Martha Van Loo met nog enkele reacties van kennissen en vrienden van de familie,
- het scenario van de uitvaartdienst met nog enkele familiale getuigenissen én de muzikale bijdragen daarin door Bruno en Katrien, Jeroen en Freya en de neven Sam Creve en Hendrik Lebon.

In memoriam Martha Van Loo

Martha Van Loo werd geboren op 15 december 1919 in Sint-Kruis-Winkel als eerste kind van het gezin Camiel Van Loo – Augusta Rombaut en groeide, samen met zus Bertha (°21 maart 1921) en broer Julien (°3 november 1923) op in de pijlenmakerij van haar vader in de periode kort na de Eerste Wereldoorlog.
‘Penaskes’ maken voor op de schietingen was wellicht haar eerste dagelijkse vakantiejob in de familiezaak: iedere dag 100!

In 1930 wordt een nieuw woonhuis gebouwd en breidt de zaak Camiel Van Loo uit met een schoenwinkel. Kort daarop krijgt Martha “haren opzeg” in de meisjesschool zoals zij pleegde te zeggen, en kan thuis meehelpen in de zaak. Meisjes waren immers voor andere dingen in de wieg gelegd dan om te studeren!


1953: Martha bij de eerste benzinepomp samen met haar zoontje Lucien. Achter de ‘cloture’ van de Dorpsstraat 86, haar broer Julien.

In 1935 wordt een feestzaal opgetrokken en aan de schoenwinkel komt een bijgebouwtje dat vanaf nu plaats zal moeten bieden aan de schoenwinkel. In de vroegere schoenwinkel wordt de 'cafe' (herberg) ondergebracht. Die vormt voortaan de thuisbasis voor de nieuw opgerichte schuttersmaatschappij “De Nemrodsvrienden”. De feestzaal wordt later uitgebreid met een ‘theater’ (podium).

Deze feestzaal zal tot in de jaren ’60, een kleine drie decennia lang dus, door de grote verscheidenheid aan evenementen die er zich –wel meer mee op initiatief van Martha- in voorgedaan hebben, een serieuze rol van betekenis spelen in het socio-culturele leven van Sint-Kruis-Winkel. Zij is onder meer gebruikt geworden als ruimte voor niet minder dan 315 “overdekte” schietingen op de liggende wip gedurende 28 seizoenen georganiseerd door “De Nemrodsvrienden”, verder voor trouwfeesten, begrafenissen, jubileums, het bal ter gelegenheid van de 2 jaarlijkse kermissen, de jaarlijkse toneelvoorstellingen (in regel een drama, gevolgd door een blijspel geregisseerd door de toenmalige hoofdonderwijzer ‘meester Van De Walle’).

Maar óók voor allerlei andere geplogenheden zoals die in een dorp goed 50 jaar geleden plaatsvonden, zoals: voordrachten van allerlei aard, handelsbeurzen, verkiezingsmeetings, de koffietafels en de creatieve exploten van de ‘vrouwenbond’ (KAV, thans 'feMma') en de ‘boerinnenbond’ (KVLV), het jaarlijks “soupé” van de oudstrijders 1914-18 en later ook van de (toenmalige!) ‘jonge’ strijders (1940-45), demonstraties van van alles en nog wat, de jaarlijkse prijsuitreiking van de jongensschool van daar schuin tegenover, de filmvertoningen van ‘de spekpoater’ met zijn stichtende verhalen tegen het ijzeren gordijn, …, tot en met het ijken van de gewichten van de winkeliers en de verdeling van ‘levoart’ (haring) in de hongermaanden van WO II.

Na de Tweede Wereldoorlog worden de benzinepompen geplaatst, de eerste in 1953, dan een tweede, en tenslotte de derde. Broer Julien had inmiddels de pijlenmakerij met de bijhorende activiteiten als verkoop van bogen, pijlkassen, schietlappen, etc. overgenomen.
Ondertussen verhuurde de zaak ‘Camiel Van Loo & Kinderen’ ook materiaal voor feestelijkheden, o.m. ‘plancés’ (dansvloeren) en tafels en stoelen.

Werk is er dus altijd genoeg geweest daar in de Dorpsstraat 86 in Sint-Kruis-Winkel, van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat, zondag en weekdag, en Martha heeft daar best een substantieel deel van op zich genomen.

Het onderwijs en lerares worden was evenwel haar droom en ze had er ongetwijfeld de capaciteiten voor: haar vele verjaardags- en nieuwjaarskaartjes waren foutloos volgeschreven met een mooie boodschap en in een prachtig handschrift (ze had “altijd 10/10 voor schoonschrift” in de lagere school). Ze heeft er altijd spijt van gehad dat ze niet heeft kunnen/mogen studeren. Dit zou anders zijn met haar zoon, ook al moest ze daarvoor de zaak verlaten, trouwen en “gaan dienen”. Ze genoot ervan dat die –en later haar kleinkinderen- zo gemotiveerd waren in hun studies.

Ook al in 1953 was zij medeoprichtster van de KAV-afdeling van Sint-Kruis-Winkel.
Haar actieve medewerking aan deze vereniging nam pas een einde in 2009 toen zij gevierd werd voor 56 jaar (!) lidmaatschap van het bestuur. Zij woonde toen al een dikke 40 jaar in Wachtebeke. Dit engagement illustreert niet alleen haar maatschappelijke gedrevenheid, maar vooral haar gevoel van verbondenheid met het dorp en de dorpsgenoten van weleer, reden waarom de familie de uitvaartplechtigheid in Sint-Kruis-Winkel heeft laten plaatsvinden.

Volgens haar petekind Bruno was ze ‘netjes’, ‘nieuwsgierig’, ‘steeds bezig’, ‘actief in vele verenigingen’ en ‘koppig’, eigenschappen die hij naar zijn zeggen op de uitvaart óók altijd gehad heeft, behalve netjes zijn !;)

Martha had een veelzijdige interesse. Ze had een passie voor cultuur en vooral ook voor geschiedenis. Ze las er veel over in boeken en tijdschriften en uitgeknipte artikelen werden steevast verzameld en ‘geklasseerd’. Niet toevallig was zij ook lid van de Heemkundige Kring “De Vierschaar”: het eerste nummer van haar verzameling jaarboeken van de HK dateert van 1975!
Ze was nieuwsgierig en wou ook alles zien: met haar zere voeten trok ze van de zoutmijnen in Polen over Rome tot in Moskou. Bijna alle landen van Europa heeft ze bezocht en ze liet geen gelegenheid voorbij gaan om daarover te vertellen.

Verwonderd was zij ook over de technologische mogelijkheden van de huidige wereld: "Ik ben te vroeg geboren!" zei ze, wanneer ze vol fascinatie met haar kleinzoon in Porto (Portugal) via skype met video telefoneerde, precies zoals haar vader 80 jaar eerder, bij de installatie in de Dorpsstraat 86 van het toenmalig wonder dat ‘telefoon’ heette, al voorspeld had.

Martha’s laatste wens was om in haar huisje in de Verbeuldestraat te blijven wonen en in haar vertrouwde omgeving te doen wat ze altijd deed en zinnig vond. Dat is haar gelukt, mede dankzij velen die haar op de een of de andere manier behulpzaam zijn geweest, thuis, maar ook in de verenigingen en op reis.
Namens haarzelf en haar familie, nogmaals bedankt hiervoor!

Ik wil dit in memoriam niet beëindigen zonder de tekst gedebiteerd op de uitvaart door Gaby, haar schoondochter, ook al een getuigenis uit de eerste hand:

Liefste mémé.

Ik kwam je om 10 uur ophalen om naar de dokter te gaan, je had zoveel last aan je voeten.
De avond voordien belde Luc nog naar je en je klonk zo alert. Geen vuiltje aan de lucht …
Tot ik die morgen binnenkwam en je daar levenloos aantrof. Met in je hand de sokjes die je nog net wou aantrekken …
Je had alles al keurig klaargelegd- je jas en sjaaltje, je wondzorgdossier en SIS-kaart. Perfectionistisch tot de laatste dag!

Ja, we zagen je de laatste 2-3 maand meer en meer achteruitgaan. Je werd meer en meer hulpbehoevend en onze ongerustheid nam toe.
Maar het is je gelukt: thuisblijven tot de laatste dag- wat je zo graag wou!

Je was wilskrachtig en een heel moedige dame.

Je wou niemand tot last zijn, ook niet op je 92ste!

Je was een overlever: alles had je geregeld in je leven. Maar sterven nee, daar had je nog alle tijd voor…

Voor mij was je een schoonmoeder die geen eisen stelde: je liet ons zijn wie we waren. 

Je meende alles zo oprecht, zo eerlijk.Je meende wat je zei en zei ook wat je meende.

Wij leven verder met mooie herinneringen in gedachte.

Martha Van Loo heeft een boeiend leven geleid, welliswaar niet altijd gemakkelijk, maar ze had een agenda, ze wist wat ze wilde, was daarin zeer gedreven en heeft bereikt wat zij wilde/kon bereiken, op háár manier.

Maar, anno 2012 en 92 jaar, de neuropatische pijnen in de benen en de voeten worden erger en erger. 't Bobijntje is af. En dan ontkom je niet meer aan het onvermijdelijke ...

Haar zoon, tevens auteur van dit in memoriam, dankt iedereen die haar heeft bijgestaan in haar latere dagen, in het bijzonder ook zijn echtgenote, die al haar deskundigheid en initiatief heeft aangewend om Martha's laatste maanden zo comfortabel als mogelijk te laten verlopen.

Enkele reacties nog door kennissen en vrienden van de familie:

"... Ik blijf uw moeder in gedachten houden van de immer warme opvang bij jou thuis n.a.v. de vele ‘tripkens’, die we in onze studententijd deden van Gent naar Wachtebeke en vice versa.", MDP, medestudent en zielsgenoot van Luc.

"We verschieten even bij dit bericht. Ons laatste beeld van je moeder was een tijdje geleden op dat feest in (ik weet het niet meer juist, maar 't was voor geld voor de aardbevingsslachtoffers). Het is een mooi beeld dat ons bijblijft. We leven met jullie mee. Hopelijk heeft ze niet afgezien. Hou jullie sterk!", LVE vanuit Chili, medestudente Luc.

"...Want je mama heeft voor veel mensen echt wel zeer veel betekend ... De gastvrijheid en hartelijkheid waarmee ze me begroette telkens ik in Wachtebeke langs kwam deden me telkens echt deugd. Zij meende wat ze zei en zei ook wat ze meende. Recht door zee, eerlijk, ongedwongen en met een enorme fierheid over alles wat ze deed en had kunnen doen voor hare Lucien, voor de vrouwenbond, voor de familie Bundervoet, en voor zovele anderen met wie ze op pad trok ... Ik ken haar maar voor een klein stukje denk ik, maar dat was al voldoende om er grote bewondering voor te koesteren. Haar scherpe geheugen, haar verstand, haar humor hoewel haar leven zeker niet altijd een sprookje moet geweest zijn, echt begiftigd met zoveel menselijke gaven en talenten dat ze zich in haar drukke interesses zeer weinig alleen of eenzaam moet hebben gevoeld ...", W&R

"Een heel bijzondere vrouw is van jullie heen gegaan, waar naartoe weet niemand.
Ze had een rijk gevuld leven achter zich, genietend van de vele feesten en samenkomsten waar ze graag bij was.
Ze was terecht fier op haar kleinkinderen en dit op een bescheiden wijze.
Ik zie haar nog zitten in de living met wat handwerk, want herstellen kon ze goed.
Ondanks haar vele lichamelijke klachten, hield ze zich kranig.
Aan Gaby een speciaal woord van dank voor haar onvoorwaardelijke inzet...", MB, collega van Gaby.

"... Toch hou ik eraan om jullie te "feliciteren" met de manier waarop jullie afscheid hebben genomen van jullie moeder-schoonmoeder-grootmoeder- of goede vriendin.
Het was een ingetogen viering, waarop iedereen echt aanwezig was omwille van jullie moeder. Om wie ze geweest is, om wat ze betekend heeft voor het dorp en de gemeenschap.
Ik heb haar niet gekend, maar uit jullie getuigenissen moet het toch een mooie vrouw geweest zijn.
Ook proficiat aan jullie kinderen met hun muzikale omlijsting. Ik denk dat iedereen ontroerd was door de manier waarop een groep van jonge mensen zo de emoties kunnen bespelen.
Je moeder is zeker fier en trots geweest op haar kroost en hopelijk ook een beetje op zichzelf na zo'n rijk leven.", GW, zielsgenoot van Luc.

"... Ze was een bijzondere en actieve vrouw en een overtuigde heemkundige. Dank zij mijn jaarlijkse bezoeken aan haar, staat zij onuitwisbaar in mijn geheugen gegrift...", GH, HK "De Vierschaar".

"... Wij hebben moeder goed gekend, veel mee gesproken, en zullen ze blijven herinneren als een wijze en gedreven vrouw, altijd heel vriendelijk ... Proficiat met de zeer mooie en zinvolle uitvaartviering. De waarachtige getuigenissen, de zeer mooie muzikale omlijsting. Het was een waardige viering. Bedankt.", zustergemeenschap van Sint-Kruis-Winkel.

"We are such stuff as dreams are made on, and our little lives are rounded with a sleep."
("Wij zijn waar dromen van gemaakt zijn, onze luttele leventjes ingebed in slaap.")
W. Shakespeare (1564-1616), The Tempest Act IV, Sc. 1

De uitvaartdienst

De uitvaartdienst van Martha vond, zoals hoger gezegd, plaats in Sint-Kruis-Winkel en werd muzikaal ondersteund door haar kleinkinderen Bruno en Jeroen met hun respectievelijke vriendinnen Katrien en Freya en door de neven Sam en Hendrik, (alweer) een substantieel stuk van het onovertroffen Collegium Familiale van de neven en nichten van de familie Bundervoet-Vermeulen uit Zaffelare. Hun bijdrage wordt in het verslag hieronder in blauw weergegeven. Enkele reflecties over Martha, o.m. in de homilie worden in paars weergegeven.

Vóór de aanvang van de dienst: Canon in D (Pachelbel).
Viool: Jeroen Bauwens en piano: Bruno Bauwens.
Voor een uitvoering met strijkersensemble, klik hier

Begroeting achteraan in de kerk

Bij het binnenkomen van de familie met het lichaam: Stabat Mater (Pergolesi).
Orgel: Katrien De Wilde.
Voor een uitvoering door orgel, strijkers, contratenor en sopraan Emma Kirkby, klik hier.

Kruisteken en genadewens
Openingswoord
Bekeringsmoment 
Openingsgebed
Lezing

Wals voor Polle (Wim Poesen) in een duet met concertoaccordeon (Bruno) en viool (Jeroen).
Voor een uitvoering met accordeon, harp en blokfluit, klik hier.

Evangelie 
Homilie, met getuigenissen vanuit de familie:

Luc (Lucien):

Welkom mensen.
Welkom op het afscheid van Martha, “mijn moeder”, “meme Wachtebeke”, zus en “tante” Martha.
Bedankt dat jullie even de tijd wilden nemen om deze uitvaart mee te maken. Het is voor onze relatief “kleine” familie een grote steun.

Velen onder jullie hebben Martha gekend als dorpsgenote.

(De verdere tekst werd verwerkt in het in memoriam hierboven.)

Gaby:

Je hebt er altijd spijt van gehad dat je niet hebt kunnen/mogen studeren. Dit zou anders zijn met je zoon, en daarom genoot je ervan dat die –en later je kleinkinderen- zo gemotiveerd waren in hun studies.

(Voor de verdere tekst, zie het in memoriam hierboven.)
 
Jeroen:

Liefste meme.
“Een goed varkentje eet zijn bordje leeg”. Al van heel jong kwamen we in contact met oude spreekwoorden en gezegden.
En we fabriceerden er al rap ook eentje: “Ik heb hier nog juist één plekje in mijn maag over, juist genoeg voor één franchipanneke”.
Geen soep is zo lekker als die van u. Een passie die is overgeërfd is van grootmoeder op vader en op kleinzoon.
Onderwijs was je droom.
Je was altijd zo lief en deed altijd alles voor de ander.
 Mooie gedroogde bloemen, bestek, je passie voor cultuur en geschiedenis, en die netjes geschreven mooie woorden die je schrijft op de vele kaartjes. Al die mooie herinneringen die ons maakten tot wie we nu zijn. Al die mooie herinneringen die zullen verder blijven leven en doorgegeven worden van generatie op generatie.
Bedankt mémé Wachtebeke, voor al dit en eigenlijk nog veel meer.


Bruno:

Beste meme, 
Als kind herinner ik me de vakanties in je huis vol schatten.
Met je collectie kortingsbonnen speelden we “bankje”, je dozen met boekskes stapelden we tot kampen, en je had de grootste voorraad koekjes die we ooit gezien hadden.
Aan je zere voeten voelde je precies op welk tijdstip het zou regenen en wanneer we dus buiten mochten.
Je was netjes, nieuwsgierig, steeds bezig, actief in vele verenigingen en koppig. (Ik heb die eigenschappen ook, behalve netjes zijn...)

Ook al had je een zere rug, elk papiertje of onkruidje op je weg ruimde je op.
Je vele verjaardags- en nieuwjaarskaartjes waren foutloos volgeschreven in heel mooi handschrift: je had altijd 10/10 voor schoon schrift!
En tot op je voorlaatste dag, toen je al zwak was, legde je pillen, papieren en kleren piekfijn klaar. Zoals steeds, foutloos geordend.

"Ik leer elke dag". Leren was jouw leven. 
Je las in boeken, tijdschriften. Uitgeknipte artikelen werden geklasseerd: gezondheid, koken, geschiedenis, ...
Je was verwonderd door alles wat de mens gemaakt of bedacht had.
"Ik ben te vroeg geboren" zei je, wanneer je vol fascinatie telefoneerde met video, precies zoals je vader 80 jaar eerder al gedroomd had.

Met je zere voeten trok je van de zoutmijnen in Polen tot in Moskou. 
Bijna alle landen van Europa had je bezocht en daar vertelde je zo graag over.

Doorheen je leven was je steeds verwonderd door het slechte en het goede in de mens. 
Als oud vrouwtje werd je vaak geholpen, thuis, in de verenigingen en op reis.
Daar was je heel dankbaar voor. Je wou niemand tot last zijn.
Tijdens je leven had je ook pijnlijke ervaringen met mensen. Je hebt heel vaak gezwegen, zwijgen was jouw manier om met moeilijke mensen om te gaan. Je was braaf. Op een manier die in deze tijd onbegrijpelijk is.

Jouw wens om te studeren en lerares te worden, had niet mogen zijn ...
Je tweede wens was dat je zoon zou kunnen studeren, dat is gelukt. Ook al moest je de zaak verlaten, trouwen, en gaan dienen.
Jouw laatste wens was om in je huisje te blijven wonen en te doen wat je altijd deed. Dat is je gelukt, mede dankzij vele mensen die je voerden en hielpen. Dank hiervoor!

Meme, je had bijzondere wensen die je volgde langs bijzondere paden.

Blijf mij nabij (William Monk) in een driestemmig arrangement door Sam Creve.
Zang: Katrien, Freya, Hendrik, Sam, Bruno en Jeroen.
Voor de uitvoering "Abide with me" met Nederlandse vertaling, klik hier.

Voorbeden
Groet aan de overledene (=offerande) met muziek

In this heart (Sinead O’Connor).
Zang: Katrien, Hendrik en Sam.
Voor een 4-stemmige uitvoering met Sinead O'Connor en mannenstemmen, klik hier.

Hallelujah (Jeff Buckley).
Zang: Hendrik, Sam, Katrien, Freya en Jeroen. Piano: Bruno.
Voor een originele versie van J.Bucley himself met zang en sologitaar, klik hier.

Woord vanuit KAV

Dag Martha.

Ook als KAV willen we u een laatste eerbetoon brengen.
Op 20 december 2009 hebben wij nog uw afscheid als trouw bestuurslid gevierd.
Jij was één van onze Winkelse pioniers in onze vereniging.
Je was erbij vanop de start in 1953, maar liefst 56 jaar. Wie doet u dat na?
Je zette je steeds in met hart en ziel voor al onze leden, en je bleef actief tot het niet meer ging.
Met spijt in het hart moest je het opgeven.
In al die jaren was je iedere maand trouw paraat op onze bestuursvergadering, steeds welgezind en altijd bereid om te helpen.
Je maakte alle grote veranderingen mee in onze KAV en ja, dat was niet altijd even gemakkelijk.
Ook voor u was het moeilijk om afscheid te nemen van uw geliefde KAV, maar je wist dat wij uw inzet en inspanningen steeds ten volle gewaardeerd hebben.
Vandaag nemen we definitief afscheid, met dankbaarheid voor al datgene wat je voor ons betekende. In ons hart blijf je bij ons, rust nu zacht.

Tekst uitgesproken door Jeanette Poelman, lid van de KAV-afdeling van Sint-Kruis-Winkel sinds 1958.

Onze Vader
Vredeswens
Psalm

Ave verum corpus (W.A. Mozart, KV 618).
Zang: Sam, piano: Katrien en viool: Jeroen.
Voor een uitvoering met koor en strijkers, klik hier.

Slotgebed
Laatste afscheidsgebeden
Bij het buitengaan

In Paradisum.
Zang: Sam
 Gregoriaanse melodie. Voor een uitvoering a capella gezongen door mannenstemmen, klik hier.

Aria uit Goldberg variaties (J.S. Bach): CD.
 Voor een versie voor piano, klik hier.
Maar mocht het meeneuriën van Glenn Gould je storen, dan heb je ook een versie voor klavecimbel, klik daarvoor hier.

Panis angelicus (César Frank): CD.

LB